Далучаем дзяцей да беларускай мовы

Далучэнне выхаванцаў да беларускай мовы

  Будучыня роднай Беларусі залежыць ад падрастаючага пакалення: яго каштоўнасных арыенціраў, мыслення і паводзін. Асаблівае значэнне ў выхаванні дзяцей надаецца выхаванню пачуцця патрыятызму, асобы з актыўнай жыццёвай пазіцыяй, у цэнтры якой будзе пачуццё асабістай адказнасці за лёс Радзімы. Любоў да яе фарміруецца паступова ў працэсе назапашвання ведаў аб грамадскім жыцці, працы людзей на карысць краіны, прыродзе, народных традыцыях.

Каб зразумець душу беларусаў, праз гісторыю, культуру сваіх землякоў далучыць дзяцей да агульначалавечых каштоўнасцей, неабходна ведаць свае карані, сваё мінулае і сучаснасць.

Важна далучаць дзіця да культуры свайго народа, паколькі зварот да спадчыны выхоўвае павагу, гонар за зямлю, на якой жывеш. Дзецям неабходна ведаць і вывучаць культуру сваіх продкаў. Менавіта акцэнт на веданне гісторыі народа, яго культуры дапаможа ў далейшым з павагай і цікавасцю ставіцца да культурных традыцый іншых народаў.

Вусная народная творчасць - загадкі, прыказкі, прымаўкі, песні, казкі — выхоўваюць у чалавека высокае пачуццё любові да роднай зямлі, разуменне працы як асновы жыцця, яны судзяць аб гістарычных падзеях, аб сацыяльных адносінах, у грамадстве, аб абароне Айчыны, аб культуры. Вусная народная творчасць як найкаштоўнейшы моўны матэрыял шырока выкарыстоўваецца ў навучанні і выхаванні дзяцей. Яно як гульня, забаўка, але ў той жа час праз яго па-іншаму бачаць навакольны свет.

Для дзяцей 3-4 гадоў даступнымі і цікавымі з'яўляюцца такія жанры народнай творчасці, як песенькі і пацешкі: «Іграу я на дудцы», «Ой, бычок, мой бысенька», «Ку-ка-рэ-ку, певунок», «Вожык», «Кую, кую ножку». І, вядома ж, беларускія народныя казкі: «Курачка – раба», «Былінка і варабей» «Зайкава хата», «Каза – манюка», «Пчала i муха», «Муха – пяюха», «Коцік, пеунік i лісіца».

Такім чынам, творы вуснай народнай творчасці не толькі фарміруюць любоў да традыцый свайго народа, але і спрыяюць развіццю асобы ў духу патрыятызму.

З любові да роднага дому, да песні маці, з вывучэння гісторыі народа, спасціжэння яго традыцый пачынаецца любоў да роднага краю, да Радзімы, да ўсёй Зямлі. З дзяцінства прышчапляецца патрыятызм чалавеку, а найперш у сям'і і ў дашкольнай установе, таму што там пачынаецца фарміравацца светапогляд грамадзяніна.

Без ведання роднай мовы, гісторыі, культуры, традыцый няма і патрыёта сваёй Радзімы.

«Хто я? Адкуль?» - рана ці позна дзеці задаюць гэтыя пытанні, і на іх трэба адказваць. Але так атрымліваецца, што мы самі, дарослыя, мала можам ўспомніць аб сваіх бабулях і дзядулях, не кажучы ўжо пра больш далёкіх сваякоў. А ці шмат мы ведаем народных песень, казак, танцаў, прыказак, прымавак, загадак, гульняў?

Што мы можам перадаць у духоўную спадчыну дзецям? Як будуць захоўвацца лепшыя традыцыі і абрады? Чым дзеці будуць ганарыцца і з каго браць прыклад? Як выхаваць сыноў і дачок працавітымі, добрымі, патрыётамі сваёй радзімы?

Гэтыя пытанні задаюць і шукаюць на іх адказы і бацькі, і педагогі. Сёння многія навукоўцы, практыкі аднадушныя ў тым, што неабходна вяртацца да народнай педагогікі, нацыянальных традыцый ў далучэнні да нацыянальнай і агульначалавечай культуры. Не выпадкова К. Д. Ушынскі падкрэсліваў, што "...выхаванне, калі яно не хоча быць бяссільным, павінна быць народным". Ён увёў у рускую педагагічную літаратуру тэрмін "народная педагогіка", бачачы ў фальклорных творах нацыянальную самабытнасць народа, багаты матэрыял для выхавання любові да Радзімы.

Важна, каб бацькі ведалі народныя святы, абрады, традыцыі, гульні; валодалі роднай мовай і выкарыстоўвалі ў выхаванне дзяцей разнастайны беларускі фальклор

 

разгарнуць » / « згарнуць

Метадычныя прыёмы і формы работы па азнаямленню дашкольнікаў з творамі мастацкай літаратуры

Задачы азнаямлення дзяцей з беларускай мастацкай літаратурай

У празаічных i паэтычных творах беларускай мастацкай літаратуры адкрываецца i тлумачыцца дзіцяці жыццё грамадства i прыроды, свет чалавечых пачуццяў i ўзаемаадносін, развіваюцца ўяўленні, узбагачаюцца эмоцыі, даюцца цудоўныя вобразы. Гэтыя вобразы па свайму ўздзеянню розныя: праз апавяданні  дзеці  пазнаюць лаканічнасць i дакладнасць слова; у творах малога фальклорнага жанру i вершах улоўліваюць музыкальнасць, напеўнасць, рытмічнасць; літаратурныя i народныя казкі раскрываюць перад імі яе трапнасць i выразнасць, багатства роднай мовы жывымі вобразнымі характарыстыкамі, параўнаннямі.

Перад педагогамі дашкольных устаноў праграма "Пралеска" ставіць задачы:

па-першае, вызначаць тыя творы мастацкай літаратуры, якія дзецям патрэбна прачытаць, расказаць, вывучыць на памяць; выхоўваць у дзяцей любоў да мастацкага слова, павагу да кнігі;

па-другое, кожны мастацкі твор трэба давесці да дзяцей як твор мастацтва, раскрыць яго задуму, зацікавіць слухачоў эмацыянальнымі адносінамі літаратурных персанажаў, ix пачуццямі i ўчынкамі.

Уменне ўспрымаць літаратурны твор, усведамляць разам са зместам элементы мастацкай выразнасці само па сабе да дзіцяці не прыходзіць: яго трэба развіваць i выхоўваць з самага ранняга ўзросту. 3 гэтай нагоды выхавацелю, перад тым як знаёміць дзяцей з твopaмi, неабходна зразумець i ўспрыняць ix, сумець прааналізаваць змест, вызначыць мастацкую форму, а таксама авалодаць, тэхнікай чытання i расказвання, ведаць біяграфічныя  звесткі аб аўтары мастацкага твора.

Метады i прыёмы азнаямлення дзяцей з мастацкай літаратурай

Знаёмства з твopaмi мастацкай літаратуры (чытанне, расказванне, завучванне, пераказ, драматызацыя) ажыццяўляецца на занятках, а часцей за ўсё ў штодзённым жыцці.

Як вядома, слуханне i разумение — гэта першая ступень авалодвання мовай. Таму, калі дзеці слухаюць выхавальніка,  яны вучацца разумець пачутае, успрымаць беларускую мову. Пажадана, каб педагог не толью чытаў тэксты, але i расказваў iх, каб лагічна даносіў думку, каб мова яго была прыгожая i мастацкі выразная. Выхавацель перад чытаннем твора расказвае аб рэальных падзеях, фактах, якія знайшлі адлюстраванне ў гэтым мастацкім творы. Такім чынам, аўтарскі тэкст набывае для дзяцей большую значнасць i важнасць. Потым выхавацель гутарыць аб прачытаным з мэтай высвятлення, што цікавага дзеці пазналі ў гэтым творы.

Каб навучыць дзяцей слухаць мастацкі  твор, дапамагчы iм засвоіць яго змест i эмацыянальны настрой, выхавацель, акрамя выразнага чытання, выкарыстоўвае дадатковыя метадычныя прыёмы, якія развіваюць навыкі i ўменні слухання, запамінання i разумення. Гэта могуць быць:

• паўторнае чытанне тэкста;
• паўторнае чытанне асобных яго частак;
• тлумачэнне значэнняў незразумелых слоў.

Чытанне мастацкага твора можа суправаджацца:

1)   гулънёвъмі дзеяннямі дзяцей;

2)прадметнай нагляднасцю (разгляд цацак, прадметаў, ілюстрацый у кнігах, падбор i разгляд карцін, якія па зместу супадаюць з мастацкім творам, напрыклад апісанне прыроды i г. д.).

3)чытаннем у спалучэнні з музыкай;

4)славеснай дапамогай (пастаноўка пасля чытання пошукавых пытанняў (чым спадабаўся герой?); параўнанне з падобным ці процілеглым выпадкам з жыцця дзяцей альбо з другога мастацкага твора; падказванне слоў-эпітэтаў, называнне абагульняючай істотнай рысы вобраза (рашучы, добры, мужны) пры адказах дзяцей);

5) спалучэннем чытання з тэатральным паказам, інсцэніраваннем (драматызацыя ўрыўкаў твораў, імітацыя дзеянняў пры расказванні верша, апавядання, казкі).

Чым меншы ўзрост дзіцяці, тым больш яму патрэбны гульнёвыя дзеянні, прадметная нагляднасць, якія б суправаджалі чытанне. Старэйшыя ж дашкольнікі могуць засвойваць прачытанае пры дапамозе славеснай падтрымкі.

Дзецям абавязкова патрэбна некалькі разоў чытаць адзін i той жа твор. Яны любяць слухаць ужо знаёмыя апавяданні, казкі, вершы. Паўторнае эмацыянальнае перажыванне праслуханага мастацкага твора вядзе да лепшага засваення яго зместу, дае магчымасць дзецям глыбей асэнсаваць падзеі, учынкі герояў.

Замацаванню прачытанага садзейнічае гутарка аб праслуханых творах (казках, апавяданнях, вершах i г.д.). Гутаркі пас­ля азнаямлення з творамі дапамагаюць вызначыць жанр, асноўны змест, сродкі мастацкай выразнасці. Гутарка дапамагае вучыць дзяцей аналізаваць змест прачытанага твора. Для таго каб прааналізаваць літаратурны твор, неабходна перш за ўсё адыйсці ад дробязнага апытальнага аналізу, бо ён перашкаджае ўспрыманню вобраза i ўсяго твора ўвогуле. Патрэбна выкарыстоўваць разнастайныя пытанні, якія б садзейнічалі аналітычнай i эмацыянальнай дзейнасці дзяцей:

>    Якія пачуцці выклікаў у вас твор?

>    Што вас больш за ўсё ў творы ўсхвалявала, абрадавала, засмуціла? Чаму?

>    Што вы можаце сказаць пра героя? Ці падабаецца вам яго ўчынак? Чаму?

>    Хацеў бы ты дапамагчы герою? Што б зpaбiў, як дапамог?

>    Што б ты пaраіў герою?

>  Што б ты зpaбiў, калі б апынуўся на яго месцы?
Такая пастаноўка пытанняў дае дзіцяці магчымасць выказаць свае пачуцці i думкі, гэта значыць падтрымаць ініцыятыву дзяцей, icцi ад дзяцей.

Пры знаёмстве з мастацкай літаратурай можна выкарыстоўваць i іншыя прыёмы, напрыклад:

♦    разглядванне ілюстрацый з мэтай накаплення ў дашкольнікаў уяуленняў аб тым, як малюнкі мастакоў дапамагаюць зразумець твор;

♦    славесныя замалёукі. Дзеці расказваюць аб тым, як яны прадстаўляюць герояў твора, як яны выглядаюць, у чым апрануты, дзе знаходзяцца i г. д.

Потым можна прапанаваць дзецям зрабіць малюнкі да зместа мастацкага твора альбо асобнага эпізода, сабраць усе малюнкі да мастацкага твора i скласці "кніжку-малышку". Да кожнага эпізода дзеці прыдумваюць сказ, што ў выніку з'яуляецца планам для дзіцячага пераказу твора. Дзеці майструюць вокладку, пераплёт, i атрымліваецца прадукт калектыўнай працы дзяцей — кніжка.

Акрамя прыёмаў, яюя садзейнічаюць слуханню, запамінанню i разуменню мастацкіх твораў, выхавацель можа выкарыстоўваць пры знаёмстве дзяцей з мастацкай літаратурай такія прыёмы, якія садзейнічаюць развіццю выразнага маўлення дзіцяці. Педагагічнае майстэрства выхавацеля павінна быць накіравана на тое, каб дзіця атрымала эстэтычную асалоду ў час слухання мастацкага твору, заўважыла яе маўленчую, яскравую, трапную, мілагучную мову. Каб замацаваць заўважаныя ў творы прыгожыя словы ў слоуніку дзяцей, можна выкарыстаць прыём падбору мастацкіх азначэнняў да той ці іншай рэчы, з'явы, вобраза. Выхавацель павінен звярнуць увагу дзіцяціi на эпітэты, параўнанні, якія ёсць у творы.

Станоўча спрыяе развіццю вобразнага маўлення дзіцяці мастацкі пераказ твора, казкі.Taкi прыём, як расказванне ад імя аднаго з герояў казкі ці апавядання, дапаможа дзіцяці перадаць яго асаблівасці.

Мастацкія творы беларускіх пісьменнікаў i паэтаў знаёмяць дзяцей з прыгожымі параўнаннямі, трапнымі выразамі прыказкамі, прымаўкамі, якія паэтызуюць мову дашкольнікаў, робяць больш  вобразнай.

Вялікую ролю ў развіцці вобразнага маўлення дзяцей выконвае гульня-драматызацыя. Дзеці ў час гульні-драматызацыі не толькі авалодваюць зместам мастацкага твора, але i вучацца перадаваць аўтарскі тэкст, выконваць ролі.

Разгортванне сюжэтна-ролевай гульні на падставе літаратурнага твора, выкарыстанне гульнёвых сітуацый - гэта таксама цікавыя прыёмы ў рабоце з дзецьмі.

Эфектыўнасць выкарыстаных разнастайных прыёмаў у ра­боце з дашкольнікамі будзе залежаць у асноўным ад майстэрства выхавацеля i яго зацікаўленасці, ад мэты, якую ён паставіў перад сабой i дзецьмі.

Формы работы па азнаямленню дзяцей з мастацкай літаратурай

Важным момантам пры знаёмстве з мастацкімі творамі  з'яўляецца расказ выхавацеля аб пісьменніках i паэтах. Ужо з чатырохгадовага ўзросту дзяцей неабходна знаёмщь з прозвішчамі аўтараў кніг. Творчыя біяграфіі паэтаў i пісьменнікаў дашкольнікі засвоіць не могуць, але ж асобныя эпізоды з ix жыцця, расказаныя дарослымі дзецям, у ix памяці ўсё ж такі надоўга захоўваюцца. Пачынаючы з групы "Чамучкі" (пяты год жыцця дзяцей), праводзяцца кароткія, але змястоўныя гутаркі аб кнігах,  пісьменніках, паэтах. Аднак спецыяльныя заняткі па азнаямленню дзя­цей з жыццём i творчасцю пісьменнікаў i паэтаў i ix кнігамi праводзяцца у групе "Фантазёры".

Выхавацель з дапамогай пытанняў высвятляе, як называюць тых людзей, якія пішуць апавяданні, вершы; якіх паэтаў i пісьменнікаў ведаюць дзеці, якія кнігі ім вядомы, хто  ведае, аб чым у ix расказваецца. Можна разгледзець з дзецьмі кнігі. Можна прапанаваць  успомніць твор па памяці.

Літаратурнаму развіццю дзяцей садзейнічаюць літаратурныя ранішнікі, вечарыны, прысвечаныя творчасціпісьменніка ці паэта,  вечары казак, загадак, літаратурныя віктарыны па творах аднаго цінекалькіхх знаёмых пісьменнікаў. У такіх мерапрыемствах пажаданы i актыўны ўдзел бацькоў. Гэтыя формы работы з дзецьмінакіраваны на фарміраванне станоўчых эмацыянальных адносін  да мастацкіх твораўi  беражлівых адносін да кнігi.

 Для мэтанакіраванай працы па азнаямленню дашкольнікаў з беларускай мастацкай літаратурай патрэбна стварыць неабходныя ўмовы, якія б спрыялі выхаванню ў дзяцей цікавасці да малых фальклорных форм, мастацкіх твораў бсларускіх пісьменнікаў i паэтаў. У кожнай узроставай групе   выха­вацель абсталюе інфармацыйныя цэнтры — кутокі кніг.  Бібліятэчкі кніжных куточкаў у групавых пакоях час ад часу аднаўляюцца партрэтаміпісьменнікаўiixкнігамі. 

Акрамя працы выхавацеля, вялікая роля ў азнаямленні дзя­цей з творамі беларускіх пісьменнікаў  i паэтаў належыць бацькам выхаванцаў дзщячага сада, бо асновай усёй педагогікі з'яўляецца цесная сувязь бацькоў i дзяцей.   Ад таго, якія адносіны будуць у бацькоўда роднай мовы, беларускай культуры, будуць залежаць адносіны дзяцей да спадчыны.

 

разгарнуць » / « згарнуць

Цацкі ў беларускай народнай педагогіцы

     Бясспрэчна, што ўсе важнейшыя ўласцівасці асобы закладваюцца ў дзяцінстве. Таму на гэтым этапе вялікае значэнне маюць усе фактары. Адным з такіх чыннікаў, што ўплываюць на дзіця з самага пачатку яго пазнавальнай дзейнасці, з’яўляюцца цацкі. Іх педагагічны эфект быў заўважаны вельмі даўно. У гэтым даследаванні зроблена спроба разгляду месца традыцыйнай цацкі ў сістэме беларускай народнай педагогікі,разнастайнасць яе формаў, задачы, ускладзеныя на яе, спосабы яе выкарыстання і іншыя аспекты. Цацка – прадмет, прызначаны для дзіцячых гульняў, які дае ўяўленне пра рэчы і вобразы, дапамагаючы дзіцяці пазнаваць навакольны свет і з’яўляецца адным са сродкаў разумовага, эстэтычнага і фізічнага выхавання. Змест і знешні выгляд цацкі вызначаюцца канкрэтнымі выхаваўчымі задачамі ў адпаведнасці з узростам, развіццѐм і інтарэсамі дзіцяці (адрозніваюць дыдактычныя, тэхнічныя, тэатральныя, музычныя, спартыўныя цацкі, а таксама цацкі-забаўкі).

     Цацкі выкарыстоўваюцца таксама як сувеніры і мастацкія вырабы для аздаблення інтэр’ераў.На Беларусі самымі старажытнымі і распаўсюджанымі былі гліняныя цацкі, пустацелыя гліняныя шарыкі, яйкі з каменным шарыкам унутры, фігурныя цацкі свістулькі. Верагодна, гэтыя цацкі ў старажытныя часы мелі таксама і рытуальнае прызначэнне: свіст ці бразгаценне павінны былі адганяць злых духаў. Фігуркі людзей, якія абазначалі продкаў, хатніх жывѐл, ляпілі з надзеяй паўплываць на дабрабыт сям’і. Масавы выраб гліняных цацак пачаўся ў ХІ–ХІІІ стагодзях разам з развіццѐм ганчарства. Свістулькі рабіліся ў выглядзе птушак і конікаў, ляпілі фігуркі людзей. Яны вызначаюцца умоўнасцю форм і вобразаў, створаныя прасцейшымі прыѐмамі лепкі. Сярод знаходак XVI–XVII стагоддзяў сустракаюцца вырабы, ўпрыгожаныя зялѐнай, карычневай, празрыстай палівай.

       Свайго росквіту мастацтва глінянай цацкі дасягнула 
ў XIX – першай палове XX стагоддзя, калі цацкі вырабляліся практычна ва ўсіх ганчарных цэнтрах Беларусі. Для большасці цацак характэрна выпрацаваная яшчэ ў старажынасці стылістыка–абагуленасць, стылізаванасць і ўмоўнасць форм. Звычайна іх пакрывалі зялѐнай, карычневай або жоўтай палівай, а ў традыцыйных цэнтрах чорна задымленай керамікі цацкі таксама мелі чорны колер. З канца ХІХ стагоддзя пашыраецца таксама цацканаіўна-рэалістычнага характару, у якіх дакладна і падрабязна мадэляваныя фігуркі жывѐл, людзей у тагачасным адзенні, часта ў нескладаным дзеянні. Значнае пашырэнне ў народным побыце мела драўляная цацка,звычайна з імітацыяй рухаў ці дзеяння. Тут пыталіся як бы ажавіць цацку. Папулярнымі былі пілавальшчыкі. Для пілавальшчыка-адзіночкі з дошчачкі выстругвалі схематычны сілуэт чалавечай фігуры, у плечы ўстаўлялі дзве палачкі-рукі, а ў іх жорстка мацавалі «пілу» з трэскі. 
      Ніжні завостраны канец цацкі ўтыкалі ў бульбіну, якая служыла процівагай. Цацку ставілі на край стала і яна паціху пагойдвалася – «пілавала» яўнае бервяно. Складаней было зрабіць парных пілавальшчыкаў. 
     Адзін стаяў на дошчачцы-аснове, а другі на перакладзіне, што імітавала падстаўку (сталюгу) для распілоўкі бярвенняў. Праз стойкі «сталюгі» і «пілу», за якую трымаліся фігуркі, прапускаўся каленчаты рычажок з дроту. Круціш за рычажок і пілавальшчыкі пілуюць. Дрывасекі ці кавалі (мядзведзь і каваль) рабілісягарызантальных палачках. На верхняй – адзін, на ніжняй – другі. Пасоўваеш палачкі ўправа-улева, і кавалі па чарзе б’юць па «кавадле». 
      Акрамя такіх рухаючыхся драўляных цацак рабілі і іншыя. Такія, напрыклад, як цацкі-птушкі. Іх падвешвалі над дзіцячымі калыскамі і адбітак сацыяльнага ладу грамадства, узроўню яго культуры, 
нацыянальных мастацкіх традыцый і эстэтычных запатрабаванняў.             Цацкі выкарыстоўваюцца таксама як сувеніры і мастацкія вырабы для аздаблення інтэр’ераў. На Беларусі самымі старажытнымі і распаўсюджанымі былі гліняныя цацкі, пустацелыя гліняныя шарыкі, яйкі з каменным шарыкам унутры, фігурныя цацкі свістулькі. Верагодна, гэтыя цацкі ў старажытныя часы мелі таксама і рытуальнае прызначэнне: свіст ці бразгаценне павінны былі адганяць злых духаў. Фігуркі людзей, якія абазначалі продкаў, хатніх жывѐл, ляпілі з надзеяй паўплываць на дабрабыт сям’і. Масавы  выраб гліняных цацак пачаўся ў ХІ–ХІІІ стагодзях разам з развіццѐм ганчарства. Свістулькі рабіліся ў выглядзе птушак і конікаў, ляпілі фігуркі людзей. Яны вызначаюцца умоўнасцю форм і вобразаў, створаныя прасцейшымі прыѐмамі лепкі. Сярод знаходак XVI–XVII стагоддзяў сустракаюцца вырабы, ўпрыгожаныя зялѐнай, карычневай, празрыстай палівай. Свайго росквіту мастацтва глінянай цацкі дасягнула ў XIX – першай палове XX стагоддзя, калі цацкі вырабляліся практычна ва ўсіх ганчарных цэнтрах Беларусі. Для большасці цацак характэрна выпрацаваная яшчэ ў старажынасці стылістыка – абагуленасць, стылізаванасць і ўмоўнасць форм. Звычайна іх пакрывалі зялѐнай, карычневай або жоўтай палівай, а ў традыцыйных цэнтрах чорна- задымленай керамікі цацкі таксама мелі чорны колер. 
     З канца ХІХ стагоддзя пашыраецца таксама цацканаіўна-рэалістычнага характару, у якіх дакладна і падрабязна мадэляваныя фігуркі жывѐл, людзей у тагачасным адзенні, часта ў нескладаным дзеянні. Значнае пашырэнне ў народным побыце мела драўляная цацка,звычайна з імітацыяй рухаў ці дзеяння. Тут пыталіся як бы ажавіцьцацку. Папулярнымі былі пілавальшчыкі. Для пілавальшчыка-адзіночкі з дошчачкі выстругвалі схематычны сілуэт чалавечай фігуры, у плечы ўстаўлялі дзве палачкі-рукі, а ў іх жорстка мацавалі «пілу» з трэскі. Ніжні завостраны канец цацкі ўтыкалі ў бульбіну, якая служыла процівагай. Цацку ставілі на край стала і яна паціху пагойдвалася – «пілавала» уяўнае бервяно. Складаней было зрабіць парных пілавальшчыкаў. Адзін стаяў на дошчачцы-аснове, а другі на перакладзіне, што імітавала падстаўку (сталюгу) для распілоўкі бярвенняў. Праз стойкі «сталюгі» і «пілу», за якую трымаліся фігуркі,прапускаўся каленчаты рычажок з дроту. Круціш за рычажок і пілавальшчыкі пілуюць. Дрывасекі ці кавалі (мядзведзь і каваль) рабілісяна гарызантальных палачках. На верхняй – адзін, на ніжняй – другі.Пасоўваеш палачкі ўправа-улева, і кавалі па чарзе б’юць па «кавадле». Акрамя такіх рухаючыхся драўляных цацак рабілі і іншыя. Такія, напрыклад, як цацкі-птушкі. Іх падвешвалі над дзіцячымі калыскамі і адбітак сацыяльнага ладу грамадства, узроўню яго культуры, нацыянальных мастацкіх традыцый і эстэтычных запатрабаванняў. Цацкі выкарыстоўваюцца таксама як сувеніры і мастацкія вырабы для аздаблення інтэр’ераў.На Беларусі самымі старажытнымі і распаўсюджанымі былі гліняныяцацкі, пустацелыя гліняныя шарыкі, яйкі з каменным шарыкам унутры, фігурныя цацкі свістулькі. Верагодна, гэтыя цацкі ў старажытныя часы мелі таксама і рытуальнае прызначэнне: свіст ці бразгаценне павінны былі адганяць злых духаў. Фігуркі людзей, якія абазначалі продкаў, хатніх жывѐл, ляпілі з надзеяй паўплываць на дабрабыт сям’і. Масавы выраб гліняных цацак пачаўся ў ХІ–ХІІІ стагодзях разам з развіццѐм ганчарства. Свістулькі рабіліся ў выглядзе птушак і конікаў, ляпілі  фігуркі людзей. Яны вызначаюцца умоўнасцю форм і вобразаў, створаныя прасцейшымі прыѐмамі лепкі. Сярод знаходак XVI–XVII стагоддзяў сустракаюцца вырабы, ўпрыгожаныя зялѐнай, карычневай, празрыстай палівай. Свайго росквіту мастацтва глінянай цацкі дасягнула ў XIX – першай палове XX стагоддзя, калі цацкі вырабляліся практычна ва ўсіх ганчарных цэнтрах Беларусі. Для большасці цацак характэрна выпрацаваная яшчэ ў старажынасці стылістыка – абагуленасць, стылізаванасць і ўмоўнасць форм. Звычайна іх пакрывалі зялѐнай, карычневай або жоўтай палівай, а ў традыцыйных цэнтрах чорна- задымленай керамікі цацкі таксама мелі чорны колер. З канца ХІХ стагоддзя пашыраецца таксама цацка наіўна-рэалістычнагахарактару, у якіх дакладна і падрабязна мадэляваныя фігуркі жывѐл,людзей у тагачасным адзенні, часта ў нескладаным дзеянні. Значнае пашырэнне ў народным побыце мела драўляная цацка,звычайна з імітацыяй рухаў ці дзеяння. Тут пыталіся як бы ажавіць цацку. Папулярнымі былі пілавальшчыкі. Для пілавальшчыка-адзіночкі з дошчачкі выстругвалі схематычны сілуэт чалавечай фігуры, у плечы ўстаўлялі дзве палачкі-рукі, а ў іх жорстка мацавалі «пілу» з трэскі. 
Ніжні завостраны канец цацкі ўтыкалі ў бульбіну, якая служыла процівагай. Цацку ставілі на край стала і яна паціху пагойдвалася – «пілавала» уяўнае бервяно. Складаней было зрабіць парных пілавальшчыкаў. 
     Адзін стаяў на дошчачцы-аснове, а другі на перакладзіне, што імітавала падстаўку (сталюгу) для распілоўкі бярвенняў. Праз стойкі «сталюгі» і «пілу», за якую трымаліся фігуркі, прапускаўся каленчаты рычажок з дроту. Круціш за рычажок і пілавальшчыкі пілуюць. Дрывасекі ці кавалі (мядзведзь і каваль) рабілісяна гарызантальных палачках. На верхняй – адзін, на ніжняй – другі.Пасоўваеш палачкі ўправа-улева, і кавалі па чарзе б’юць па «кавадле».Акрамя такіх рухаючыхся драўляных цацак рабілі і іншыя. Такія, напрыклад, як цацкі-птушкі. Іх падвешвалі над дзіцячымі калыскамі і творчаму і эстэтычнаму развіццю асобы. Акрамя выхаваўчага значэння, яна часта мела і магічны, абарончы сэнс.

     Народная цацка і сёння мае педагагічнае значэнне, выконваючы, акрамя ўсяго пералічанага, функцыю далучэння новых пакаленняў да традыцыйнай культуры беларускага народа, што так важна ў сучасным глабалізаваным свеце.

разгарнуць » / « згарнуць

ВЯСЁЛЫЯ ГУЛЬНI БЕЛАРУСАЎ НА ФАЛЬКЛОРНЫХ СВЯТАХ

Гульня – асноўная форма дзейнасці дзяцей. Існуе вялікае мноства беларускіх народных дзіцячых гульняў. Гульні выконваюць важную ролю як сродак фізічнага, эстэтычнага i інтэлектуальнага выхавання дзяцей.

Гульнёвы фальклор з’яўляецца надзейным захавальнікам роднай мовы, а засваенне яе ў працэсе гульні – самы хуткі і цікавы для дзяцей шлях. Вельмi важна навучыць сённяшнiх дзяцей з павагай ставiцца да беларускай мовы, а таксама бегла на ёй размаўляць.

Яны мала чуюць родную мову ў шырокiм ужытку, а таму маюць бедны слоўнiкавы запас, iх маўленне знаходзiцца пад уплывам рускай мовы.

Хоць наша ўстанова з"яўляецца рускамоўнай, але мы шмат увагi ўдзяляем развiццю менавiта беларускага маўлення дзяцей.

Вялiкую ролю ў фармiраваннi грамадзянскiх рысаў характару дзiцяцi адыгрваюць беларускiя народныя гульнi. Яны цесна звязаны з побытам i працоўнай дзейнасцю людзей, прыродай. Некалi гульнi мелi культавыя функцыi, але з цягам часу страцiлi сувязь з абрадам i ператварылiся ў забаву.

Рухомыя народныя гульнi нарадзiлiся ў натуральным асяродзі, i нашы продкi гулялi ў iх на свежым паветры. У добрае надвор"е яны праводзяцца на спартыўнай пляцоўцы, або на групавых участках, часта выкарыстоўваюцца ў спартыўных святах, днях здароўя i часцей за ўсё суадносяцца з сезоннымi з'явамi (Зiмовыя забавы», «Мароз», «Спартыўнае лета»).У большасцi выпадкаў гульнi з"яўляюцца фiзiчнымi. 

Асаблiва хочацацца адзначыць гульнi-карагоды. Са спалучэннем мелодыi, слоў, рухаў яны садзейнiчаюць выхаванню цiкавасцi да беларускай народнай творчасцi. Да роднай мовы – «А мы проса сеялi», «Грушка», «Бярозка», «Агароднiк».

Акрамя таго многiя народныя гульнi («Лянок», «Агароднiк») iмiтуюць асноўныя сельскагаспадарчыя працэсы, тым самым рыхтуюць дзяцей да працы.

Амаль усе беларускiя народныя гульнi па фiзiчнай рухавасцi дзеляцца на гульнi малой, сярэдняй i вялiкай ступенi. Гульнi вялiкай рухавасцi - «Шэры кот», «Каршун», «Фарбы»; сярэдняй i малой-«Сляпы музыкант», «Гусi-лебядзi i воўк», “Рэдзька». Такi падзел дазваляе выкарыстоўваць iх у адпаведнай частцы заняткаў, свята, ранiшняй гiмнастыкi.

Адзiн з адметных выхаваўчых сродкаў—народныя святы, прысвяткi i абрады.

Як правiла, тут дарослыя выконваюць вядучую ролю, а дзецi маюць магчымасць спяваць, скакаць, ладзiць гульнi,каб мова стала роднай, а дзецi ведалi традыцыi i культуру свайго народа.

Каб уявiць месца i ролю каляндарна- абрадных свят у культурнай спадчыне нашага народа, вуснай народнай творчасцi, неабходна ўмоўна падзялiць фальклёр на тры группы:

-пазаабрадавы: песнi, казкi, прыказкi i прымаўкi, калыханкi i забаўлянкi, лiчылкi i заклiчкi;

-сямейна-абрадавы: радзiны, хрысцiны, вясельны;

-калядарна-абрадавыя: святы i прысвяткi восеньскага, зiмовага, вясновага, летняга перыядаў, пераходныя святы.

Каляндарна-абрадавыя святы- гэта вялiкi i цiкавы пласт народнай культуры.

Чаму каляндарныя? Таму, што яны iдуць cледам за сонцам i ствараюць гадавое кола, звязаны з працай, побытам, адпачынкам селянiна на працягу года.

Адзначу правядзенне фальклёрных святаў у дзiцячым садзе , якiя дапамагаюць дзецям пазнаваць традыцыі, культуру свайго народа.

КАЛЯДЫ---праводзяць iгрышчы, дзе танцуюць, гуляюць, слухаюць казкi.

Рухомыя гульнi на фальклёрным свяце: «Каляды»:

1. «КАЛЯДА».

Задачы: развiваць фiзiчныя здольнасцi, кемлiвасць, знаходлiвасць, уменне пераваасабляцца; выхоўваць пачуццё павагi да  традыцыйных беларускiх свят, пачуццё калектывiзму.

Апiсанне гульнi: выбiраецца КАЛЯДА i старэйшы. Дзецi ўтвараюць паўмесячык, кожны трымае ў руках падарунак Калядзе (цацкi, малюнкi…).

Старэйшы прамаўляе:

Ехала Каляда

У маляваным вазочку

На вароненькiм канёчку 

Заехала Каляда (называе iмя ўдзельнiка гульнi, напрыклад Васiль).

Каляда: Васiль, Васiль, чым даруеш Каляду?

Хлопчык называе свой падарунак i аддае Калядзе.(Можна прапанаваць дарыць Калядзе фiзкультурныя падарункi-практыкаваннi з розным iнвентаром).

2. «КАЗА».

Задачы: удасканальваць уменне выконваць дзеяннi ў адпаведнасцi з тэкстам, садзейнiчаць развiццю рухальных здольнасцяў; выхоўваць пачуццё павагi да

традыцыйных беларускiх свят.

Ход:

Дзецi-калядоушчыкi ўтвараюць паўмесячык. Заходзiць дзед з казою. Дзед прамаўляе:

Вось мы да вас iдзем

I казу вядзем!

Ну-ка, козачка,

Расхадзiся-ка, усяму двару пакланiся - ка

Дзецi:

Го-го-го, каза ,

Го-го-го шэрая!

Дзе каза нагой,

Там жыта каппой.

Дзе каза хвастом,

Там жыта кустом.

Дзе каза рогам,

Там жыта стогам.

Дзе каза бывае,

Там шчасце бывае (каза б'е хвастом, тупае нагой, коле рогам).

Дзед:

Ну, каза, закладай рогi

Ды падбiрай ногi

З хаты выхадзi,

Бяду вынасi.

Каза ўпiраецца, пачынае калоць дзеда рагамi. А потым падае i ляжыць.

Дзед:

-«каб каза магла ўстаць , падарунак трэба даць.» Каза ўстае, iдзе ў скокi разам з дзецьмi.

3.Бел. нар. Гульня: «Цi быць нам у згодзе ў гэтым годзе?».

Правiлы гульнi:

Дзецi стаяць парамi спiна да спiны. Па сiгнале яны паварочваюць голавы адзiн да аднаго: калi павярнулi ў адзiн бок- жыць будуць у згодзе.

• Арэхi (Цот цi лiшка?)
• «Арэхi», або, як яе называлi, «Цот цi лiшка?»  Адзiн з гульцоў браў жменю арэхаў i пытаўся ў другога, цотная цi няцотная колькасць арэхаў. Калi называўся правiльны лiк, дык той, хто адгадаў яго, атрымлiваў гэтыя арэхi, калi — не, то абавязаны быў вярнуць столькi арэхаў, колькi было ў руцэ.

«У мядзведзя на бару» — беларуская народная гульня. Сярод удзельнiкаў выбiраецца «мядзведзь». Астатнiя дзецi iмiтуюць збiранне грыбоў i ягад, спяваюць песню: «У мядзведзя на бару грыбы, ягады бяру. Мядзведзь рычыць, на нас глядзiць». «Мядзведзь» бегае за дзецьмi, пакуль усiх не пераловiць. Першы схоплены становiцца «мядзведзем». Гульня працягваецца спачатку.

У некаторых варыянтах гульні («Каршун», «Каршун і качкі») пададзены дыялог каршуна з маткай, якая абараняе качак.

— Каршун, каршун, што ты робіш?

— Ямку капаю.

— Нашто табе ямка?

— Каменьчыкі шукаю.

— Нашто табе каменьчыкі?

— Іголачкі вайстрыць.

— Нашто табе іголачкі?

— Мяшочкі шыць.

— Нашто табе мяшочкі?

— Каменьчыкі збіраць.

— Нашто табе каменьчыкі?

— Тваім дзеткам зубкі выбіваць.

Каршун ловіць качак.

• Золата (Скута, Кругавы i iнш.)

Iснуе шмат варыянтаў гульнi. Асноўнае ў iх — iмiтацыя: уяўляецца, што вядучы («раздатчык») кладзе ў працягнутыя i складзеныя далонi гульцоў якi-небудзь прадмет (кальцо, цукерку, манету, вугалёк i г.д.). «Адгадчык» павiнен адгадаць, у чыiх руках знаходзiцца прадмет.

• Гульня «МЯДЗВЕДЗЬ».

Задачы: развіваць фізічныя здольнасці, кемлівасць, знаходлівасць; выхоўваць пачуццё калектывізму;

Абсталяванне: шапка і вяроўка для мядзведзя, шапка важака, бубен.

Апісанне гульні.

Выбіраецца мядзведзь (мішку ва­жака і мядзведзя. Кожны важак і мядзведзь уносяць новыя элемен­ты ў гульню. Для таго каб дзеці развівалі творчую фантазію, можна прапанаваць ім загадзя размеркавацца па парах і падрыхтаваць новыя дзеянні.), важак, музыка. Узяўшыся за рукі, дзеці ўтвараюць паўмесячык. Ва­жак прыводзіць мядзведзя ў памяшканне і вядзе яго да дзяцей. Побач стаіць музыка з бубнам. Важак прамаўляе:

—Мішка, павесялі народ! Пакажы нам, як жанчыны хлеб месяць.

Мішка паказвае. Дзеці паўтараюць усе яго рухі.

—        Пакажы, як яны ідуць на поле працаваць?

Мішка ледзь ідзе, спыняецца, слухае, углядаецца ў неба, нюхае (дзеці робяць тое самае).

—        Ну-ка, мішка, пакажы, як яны ідуць з поля дадому.

Мішка ідзе хутка, нават подбегам.

— Пакажы, як мужык дровы коле. Як касу нясе. Як косіць і г.д.

Важак прамаўляе:

—Дзякуй, мішка, павесяліў на­род. Пайшлі.

Хоча вывесці мядзведзя, але той не ідзе, упіраецца.

—Дзеці, мішка вельмі любіць вясёлыя народныя гульні.

Мядзведзь і важак становяцца ў круг, вызначыўшы новага

«МАСЛЕНIЦА»

Масленiца –свята заканчэння зiмы, таму гаварылi: «Масленка зiму праводзiць, год- сустракае».

«Блiн гарыць».

Задачы: развiваць хуткасць рухаў, спрыт, вынослiвасць; выхоўваць пачуццё калектывiзму, сумленнасць.

Апiсанне гульнi: назначаецца лавец. Педагог чэрцiць на зямлi круг, у якi становяцца дзецi. Лавец, стаўшы спiной да круга на адлегласцi 2 м. гаворыць: «Блiн гарыць!». Усе выбягаюць з круга, але адразу ж  iмкнуцца забегчы ў яго зноў. Лавец стараецца дагнаць каго-небудзь.дакрануцца да яго рукой. Той, каго дагнаў лавец, будзе вадзiць.

СПАРТЫЎНЫЯ СПАБОРНIСТВЫ «З бабкай Параскай і бабкай Марылькай».

«Смачны блiн». Бабка Параска: « Каб вы сталi дужымi i спрытнымi, трэба спачатку блiноў паесцi. Трэба дабегчы да бабуляк, узяць блiн, абабегчы вакол бабак, вярнуцца назад.

ГУКАННЕ ВЯСНЫ.

Забава «СКАКАННЕ ЦЕРАЗ АГОНЬ»,

Задачы:практыкаваць у пераскокваннi цераз прадметы; развiваць спрыт,смеласць.

Ход: часам на Гуканне вясны пры вогнiшчы спявалi гукальныя вяснянкi , вадзiлi карагоды, скакалi цераз касцёр. Гэта вогнiшча сiмвалiзавала канец зiмы, ачышчэнне зямлi.

• Гульня «ПРЭЛА-ГАРЭЛА».

Задачы: развіваць хуткасць рэакцыі, кемлівасць, спрыт, умение дзейнічаць па сігнале.

Матэрыял: цацкі.

Апісанне гульні. Да пачатку гульні выхавальнік у розных месцах пляцоўкі хавае цацкі. Дзеці становяцца ў круг і гавораць наступныя словы:

Прэла-гарэла,

За мора ляцела,

А як прыляцела,

Дзе-небудзь села.

Хто першы знойдзе,

Той сабе возьме.

Пасля гэтага яны разбягаюцца па пляцоўцы і шукаюць схаваныя цацкі.

Правілы гульні: дзеці не павінны бачыць, куды выхавальнік хавае цацкі; пераможцам лічыцца той, хто болып іх знойдзе.

• Гульня «ЖУРАВЕЛЬ».

Задачы: практыкаваць ва ўменні трымаць раўнавагу; развіваць спрыт, увагу; выхоўваць хуткасць рэакцыі.

Абсталяванне: «масток» (даўжыня 2—3 м), шапка жураўля.

Апісанне гульні.

Сярод удзельнікаў гульні выбіраецца журавель (хлопчык) ці жураўка (дзяўчынка). Дзеці па парах (пажадана, каб у пары былі хлопчык і дзяўчынка) становяцца паўмесяцам. Узяўшыся за рукі, яны падымаюць то правую, то ле­вую нагу (імітуюць рухі жураўля). Журавель на некаторай адлегласці (3—4 м) важна ходзіць па «балоце».

Дзеці гавораць спакойна:

Як павадзіўся журавель

Да нашых канапель.

Такі-такі чубаты,

Такі-такі насаты!

Потым усе моцна прамаўляюць: «Хапай, журавель!», і першая пара хутка бяжыць па масточку цераз «балота». Журавель павінен дакрануцца рукой да дзяўчынкі, а калі жураўка — то да хлопчыка. Калі жураўлю пашанцуе, на яго месцы застаецца той, хто застаўся без пары. Гульня працягваецца.

Перад гульнёй пазначаецца «балота» і «масток»

(даўжынёй 2—3 м).

• У мядзведзя на бару

«У мядзведзя на бару» — беларуская народная гульня. Сярод удзельнiкаў выбiраецца «мядзведзь». Астатнiя дзецi iмiтуюць збiранне грыбоў i ягад, спяваюць песню: «У мядзведзя на бару грыбы, ягады бяру. Мядзведзь рычыць, на нас глядзiць». «Мядзведзь» бегае за дзецьмi, пакуль усiх не пераловiць. Першы схоплены становiцца «мядзведзем». Гульня працягваецца спачатку.

«ВЯЛIКДЗЕНЬ».

«Вялiкдзень-вялiкае гадавое веснавое свята. Ранiцай  хадзiлi глядзець «гульню» сонца, пафарбаванымi яйкамi гулялi «у бiткi», качалi iх, гушкалicя на арэлях, вадзiлi карагоды. Умывалiся вадой з чырвонымi яйкамi.

Дзецi на Вялiкдзень клiкалi дождж абрадавымi i магiчнымi песенькамi-заклiчкамi.

Гульнi:        «Катаць яечкi».

Задачы: удасканальваць уменне пракочваць мяч па дошцы;

Развiваць хутксць рэакцыi, трапнасць, вакамер; выконваць сяброўскiя адносiны памiж дзецьмi.

Апiсанне гульнi: усталяваць пад нахiлам дошчачку i прапанаваць  дзецям па чарзе скочваць па ёй яйкi (мячыкi). Выйграе той, чыё яечка, пушчанае з нахiлу, пройдзе самую большую адлегласць. Або выйграе той, хто зможа пусцiць яечка так, каб яно на хаду закранула яечкi яго сяброў.

«ЖАЛУБОК»

Задачы: удасканальваць навыкi качання мяча па дошцы; фармiраваць упэўненасць у сваiх сiлах.

Апiсанне гульнi: рыхтуем з кары цi з дрэва жалудок, клалi яго на пахiлым месцы i кацiлi па iм яйкi. Пры гэтым старалicя стукнуць яйка , якое пакацiў папярэднi гулец. Патрапiўшы ў яйка забiралi яго.

«ПЕРАПЁЛКА»

Задачы: удасканальваць уменне выконваць iмiтацыйныя рухi, развiваць памяць.

Апiсанне гульнi: з удзельнiкаў гульнi выбiраюць дзяўчынку-перапёлку. Пасля бяруцца за рукi. Становяцца ў кола, упусцiушы туды перапёлку, круцяцца, пяюць.

Кола: Устань, устань, перапёлачка,

           Устань. Устань, маладзенькая.

Перапёлачка:Да я i ўстала, перапёлачка,

                          Да я i ўстала , маладзенькая.

Кола: Умыйся, умыйся, перапёлачка,

           Умыйся, умыйся, маладзенькая.

Перапёлачка: Да, я ўмылася, перапёлачка,

                           Да я ўмылася, маладзенькая.

Кола      Учашыся, учашыся,перапёлачка,

                Учашыся, учашыся, маладзенькая.

Перапёлка: Да я ўчасалася,перапёлачка,

                       Да я ўчаслася, маладзенькая.

Кола: Узлажы сарочку, перапёлачка,

            Узлажы сарочку, маладзенькая.

Перапёлка: Да я ўзлажыла, перапёлачка,

                       Да я ўзлажыла, маладзенькая.

Кола: У нашай перапёлкi залатыя пёркi,

            Куды захацела, туды паляцела –

КУПАЛЛЕ-старажытнае абрадавае свята сонца i агню, бажаствоў урадлiвасцi i росквiту зямлi. Прымяркоўвалася да летняга сонцастаяння. «Дзень

адбнаўлення, ночы прыбаўленне»,-кажуць у народзе i нездарма захаваўся звычай наглядаць за свяцiлам, як «сонца грае».

«Купалiнка»-развiваць узгодненасць рухаў; выхоўваць пачуццё каллектывiзму, цiкавасць да народных гульняў.

Апicанне гульнi: сярод удзельнiкау гульнi выбiраюцца Купалiнка (дзяўчынка) цi Купала (хлопчык). Дзецi iдуць кругам у карагодзе. Купалiнка падыходзiць да iх i пытаецца : «Чаму вы залатым замком замкнёны?».

Дзецi: «Мы Купалiнку чакаем. Залаты замочак адамкнём». Дзецi пускаюць Купалiнку ў сярэдзiну карагода i пытаюцца:

Купалiнка, Купалiнка,

Ту-ту-ту!

Дзе ж твая дачка?

Ту-ту-ту! (Прытупваюць нагамi i пляскаюць у далонi)/

Купалiнка адказвае:

У полi кветачкi рве,

Кветачкi рве, вяночкi ўе!

Дзецi тым часам iдуць карагодам i прамауляюць:

А нашай (-аму) ( называюць iмя дзяўчынкi цi хлопчыка)

Не хапiла вянца,

А ёй трэба чапца.

Купалiнка хуценька падбягае да дзяўчынкi цi хлопчыка i надзявае яму чапец (звычайную шапку). Той выконвае ролю Купалiнкi цi Купалы.

«ВЕДЗЬМА»

Задачы: удасканальваць навыкi бегу з лоўляй i адхiленнем; развiваць хуткасць рэакцыi, спрыт; выхоўваць пачуццё каллектывiзму.

Абсталяванне: папараць-кветка (галiнка дрэва цi кветачка), вяночак для Купалiнкi.

Апiсанне гульнi: з лiку ўдзельнiкаў гульнi выбiраюцца ведзьма (дзяўчынка) цi вядзьмар (хлопчык) і Купалiнка. Дзецi iдуць карагодам, у сярэдзiне якога стаiць Купалiнка, прамаўляюць хорам:

Купалiнка. Купалiнка,

Купалiнка наша,

Дай нам золата багата.

Купалiнка адказвае:

-Дам вам папараць-кветку,

Будзеце багаты, багаты

На ўвесь белы свет.

Дае аднаму з удзельнiкау папараць-кветку. Потым Купалiнка гаворыць:

Вядзьмар (цi ведзьма) iдзе,

Папараць- кветку адбярэ.

Дзецi iмгненна ўтвараюць паўмесячык i хаваюць рукi за спiну, нiбыта хаваюць папараць-кветку. Вядзьмар павiнен адгадаць, у каго знаходзiцца падарунак Купалiнкi. Як толькi ён пакажа на таго, хто хавае кветачку папарацi, той уцякае ад ведзьмара i iмкнецца аддаць кветачку Купалiнцы. Калi яму ўдаецца,  ён выконвае ролю Купалiнкi, калi не- ведзьмара.

«ВОГНIШЧА»

Задачы: развiваць хуткасць рэакцыi, уменне арыентавацца ў навакольных абставiнах, спрыт; выхоўваць смеласць.

Апiсанне гульнi: забiваецца калок у зямлю, да яго прывязваецца вяроўка даўжынёй у паўтара-два метры. Вакол складваюцца розныя рэчы (мячыкi, скакалкi, лапатачкi i iнш.) Выбiраецца вартаўнiк, астатнiя-пажарнiкi. Яны становяцца вакол вогнiшча i пачынаюць прамаўляць хорам: «Гарыць, палае, ратунку не мае! Дапамажыце патушыць!» (2-3 разы). Пасля гэтых слоў кожны бяжыць да калка, каб схапiць адну якую-небудзь рэч. А вартаўнiк адной рукой трымае вяроўку, а другой рукой iмкнецца дакрануцца да каго-небудзь. Той, да каго ён дакрануўся, становiцца вартаўнiком, гульня працягваецца.

«ГАРЭЛЫШ»

Задачы: удасканальваць навыкi хуткага бегу, хуткасць рэакцыi; выхоўваць смеласць i пачуццё калектывiзму.

Апiсанне гульнi: выбiраецца гарэлыш. Дзецi становяцца пара за парай, уперадзе спiною да iх стаiць гарэлыш. Ён павiнен азiрацца. Гарэлыш гаворыць : «Гару». Дзецi адказваюць: «Гары, гары ясна, каб не пагасла!»

Пасля гэтых слоў апошняя пара падзяляецца, абягае вакол усiх удзельнiкау i гарэлаша, каб зноў аб"яднацца. Гарэлыш iмкнецца злавiць аднаго з iх.

Калi ён зловiць, тады становiцца з другiм удзельнiкам параю ўперадзе iншых, а гарэлышам становiцца той, хто адбiўся ад пары.

 

разгарнуць » / « згарнуць

Загадкі

За ўсіх птушак ён чарней, Чысціць поле ад чарвей. (Грак)	Тук, тук, тук! Ад сасны і да сасны рэха нясецца. Лечыць сасну доктар лясны. Як ён завецца?.(Дзяцел)
Ён у лузе, ён у полі, Зранку лётае на полі. Звонка песні распявае, Імі дзетак ён вітае. (Жаўрук)	Хапаткія ў мяне крылы, Хвосцік востры, нібы вілы, З гліны я гняздо ляплю, Мошак на ляту лаўлю.                                 (Ластаўка)
У чырвоных ботах Ходзіць па балотах. Захаваўшы лапкі, Спрытна ловіць жабкі.  (Бусел)	Праз горы, даліны, праз тысячы сёл, З далёкай краіны вярнуўся пасол. Паважны, чыноўны, ён стаў на страсе, У ботах чырвоных, каб бачылі ўсе.                                          (Бусел)
Тут лапоча, там стракоча, Усе навіны ведаць хоча. Гэта птушка белабока – Балбатлівая ...(сарока)	Доктар Стук на дрэва ўзлез... Ведама дзіцяці: Гэта лечыць хворы лес Даўгадзюбы ...(дзяцел)
З выраю першы вяртаецца, З песняй да свету звяртаецца, Поля і неба сябрук – Гэта, вядома, ...(жаўрук)	Сонца ў небе ярка ззяла, Згінуў снег, і цёпла стала – з выраю, з чужых зямель Прылятае ...(журавель).
У сасновым у лясу Чутна сумнае “Ку-ку!” А ці ведаеш якая Гэта птушачка кувае?   (Зязюля)	Зноў пад дахам у гары, Дом будуюць муляры. Будзе ўтульны церам-дом, Гразь ім служыць, як бетон (Ластаўкі)
Шустранькі, маленькі, Сам у шэрай світцы. Шукае канапелькі, Каб трошкі пажывіцца.   (Верабей)	Скажы на вушка: Якая птушка Маленькага росту, рыжахвостая, З пер’я – не залатая, А песня - ў душу залятае? (Салавей)
Ледзь вясна шчэ наступае – Ён канцэрты пачынае. Гучна льецца песня-свіст. Як завецца той артыст.   (Шпак)	Прыляцела да кармушкі Размалёваная птушка, А знайшла ў кармушцы сала, Дык і ласаваца стала. (Сініца)
Чапу-ляпу, па вадзе Птушка шэрая ідзе. Хай там спёка, хай слота, - Жыць не можа без балота. (Чапля)

Школа. Школьныя прылады

Не куст, а з лісточкамі, Не кашуля, а пашыта. Хто яе чытае, Той розум мае. (Кніга)	Ляжыць паленца, а ў сярэдзіне – сэрца.                                    (Аловак) Палачка цудоўная, колерам няроўная. Трэба толькі ў рукі ўзяць, Пачынае маляваць   (Аловак)
Кніжкамі забітыя, на замкі закрытыя, Паселі на плечы школьнай малечы.                                       (Ранцы)	Я ўсё знаю, усіх вучу, Але сама заўжды маўчу. (Кніга)   Белы зайчык па чорнаму полю скача. (Крэйда)
У двары - вялікі дом, Нібы вулей, гулкі днём Гул той вечарам змаўкае, Раніцаю ажывае. Хто наведае той дом, Набывае веды ён. (Школа)	Мае гулкі галасок, усіх склікае на ўрок.                           (Званок)   Ноччу маўчыць, удзень гамоніць Маці другая, дзяцей навучае (Школа)
Гэта так, ці мне здалося? Вунь гарбуз на тонкай восі, А на ім намаляваны Горы, рэкі, акіяны.        (Глобус)

Кветкі

Рос белы шар, вецер дунуў і шар спугнуў.                 (Дзьмухавец)	Стаяць каля сцежкі Юлькі, На іх белыя кашулькі. Сэрцайкі ў іх залатыя, Адгадайце, хто такія. (Рамонкі)
Хвалюе водарам, красою, Але не проста ўзяць рукою. Галава – пахучая, Тулава – калючае. (Ружа)	Сінявокі, слаўны, чысты, Галавасты, залацісты. Дасць абноў ён людзям шмат, Будзе кожны вельмі рад (Лён)
З-пад снегу выйшла, расцвіла І так, што аж зіма ўцякла (Пралеска)   У гаі-гаёчку Між травы, расы – Белыя званочкі. Іх шануйце, дзеці, Каб такой красы Больш было на свеце. (Ландыш)	Сонца ім ласкі не шкадавала. Сонечнай фарбаю пафарбавала. Ой жа якія прыгожыя кветкі! Ляцяць да іх пчолы, бягуць да іх дзеткі. Пчолкі мядок салодкі збіраюць, Дзеткі вянкі на галоўку сплятаюць.                            (Дзмухаўцы)

 

разгарнуць » / « згарнуць